بررسی فرایند اصول و مبانی مسئولیت فضایی در حقوق بین الملل

موضوع مسئولیت برای جبران خسارت در بهره برداری های فضایی در کنوانسیون مسئولیت 1972 بحث شده است. جامعه بین المللی در دهه 1960 و 1970 میلادی متمرکز بر کنترل فعالیت دولت ها، مخصوصاً فعالیت ایالات متحده آمریکا و شوروی سابق در اکتشافات و بهره برداری های فضایی بود. تدوین مقررات بین المللی برای فعالیت بخش خصوصی مستقل از دولت در آن دو دهه کمتر مورد توجه دولت ها قرار گرفت زیرا بخش خصوصی به طور جدی در این حوزه به فعالیت نمی پرداخت. کنوانسیون مسئولیت 1972، تنها به موضوع مسئولیت و جبران خسارت توسط دولت ها توجه کرد و بحث مسئولیت و جبران خسارت توسط بخش خصوصی به قانون ملی دولت ها احاله شد. با توسعه و تداوم فعالیت های فضایی بعد از دهه هشتاد مخصوصاً در دو دهه اخیر ، فعالیت بخش خصوصی در بهره برداری ها و اکتشافات فضایی در حوزه بین الملل گسترش یافت، به طوری که با فعا ل تر شدن بخش خصوصی در فعالیت های فضایی، جنبه های حقوق بین الملل خصوصی مسئولیت و جبران خسارت اشخاص غیر دولتی بیش از پیش مورد توجه فعالان بخش فضایی قرار گرفت. از آنجا که کنوانسیون مسئولیت 1972 که به موضوع جبران خسارت نیز اشاره داشت، پاسخگوی جبران خسارت و مسئولیت بخش خصوص نبود و از طرف دیگر اجرای قانون ملی دولت پرتابگر نسبت به بخش خصوصی که تابعیت دولت های دیگر را داشتند باعث شد، طر ف های درگیر فعالیت های فضایی با انعقاد قراردادهای بین المللی به تعیین مسئولیت ها و جبران خسارت های احتمالی بخش خصوصی مبادرت کنند. این قراردادهای بین المللی برای تعیین وظایف و حقوق بخش خصوصی و جبران خسارت اشخاص حقیقی و حقوقی منعقد شده اند که این کمبود را در حقوق بین الملل فضایی بر طرف کنند. لکن این رویه تنها برای طرف های قرارداد یک پروژه در یک دوره مشخص الزامی است و هنوز رویه متحدالشکل بین المللی در خصوص مسئولیت و جبران خسارت در حقوق فضایی نشده است. نویسنده در این مقاله، درصدد بیان این موضع است که با توجه به تجربه حاصل از قراردادهای بین المللی خدمات پرتاب شئ فضایی، نظام حقوق بین الملل در شرایط حاضر می تواند به منظور تقویت یکنواختی مقررات بین المللی مسئولیت، در کنار کنوانسیون مسئولیت 1972، کنوانسیون مسئولیت در حوزه حقوق بین الملل خصوصی فضایی را تدوین کند.